Foto: Anita Pantus / Nationale Beeldbank
Context
Akkerbouwers gebruiken op het juiste moment mest om de gewassen te voeden. Gewasbeschermingsmiddelen zorgen voor een ongeschonden gewas. Grote trekkers en andere machines zorgen ervoor dat de oogst van het land komt. Het op grote schaal verbouwen en oogsten van economisch interessante gewassen zoals aardappels, suikerbieten en uien, zorgt voor een inkomensgarantie.
De huidige landbouw is met name gericht op productiemaximalisatie. Bij kringloooplandbouw is de productie onderdeel van een groter geheel, een ecologisch systeem, waarin de agrarische bedrijvigheid net zo belangrijk is als de zorg voor de natuur, de biodiversiteit op en rond het bedrijf en de bodem. Kringlooplandbouw is toekomstbestendig; het gaat uit van een zuiniger gebruik van grondstoffen door het hergebruik van producten en het zo zuinig en efficiënt mogelijk omgaan met ruimte en grondstoffen.
De overgang van een gangbare naar kringlooplandbouw vergt investeringen, zegt econoom Bert Smit, verbonden aan Wageningen University & Research. Het is belangrijk voor boeren om inzicht te krijgen in verschillende ontwikkelingsmogelijkheden van hun bedrijf, de risico's en kansen, de benodigde investeringen en terugverdientijd.
Over de bedrijfseconomische kant van kringlooplandbouw is nog veel niet bekend; er bestaat geen blauwdruk voor en er zijn ook geen goede kengetallen. Strategieën voor kringlooplandbouw moeten werkende weg worden ontwikkeld, aldus Katrien Termeer, hoogleraar Bestuurskunde van Wageningen University & Research en schrijver van een verkenning hoe tot een succesvolle transitie naar kringlooplandbouw te komen. Lees het hele artikel hier of bekijk de video.
Een vraag is: zijn er nieuwe verdienmodellen nodig voor de toepassing van kringlooplandbouw, of is kringlooplandbouw juist nodig voor het ontstaan van nieuwe verdienmodellen? Volgens Alex Datema, voorzitter van BoerenNatuur heb je in principe geen nieuw organisatie- en verdienmodel nodig als je met kringlooplandbouw aan de slag gaat. “Denk bijvoorbeeld na over je inputs. Waar haal je ze vandaan: ver weg of dichtbij. Dichtbij scheelt al in de transportkosten. Je moet gewoon verrekte efficiënt zijn.”
Kansen
Er zijn voor een akkerbouwer mogelijkheden om bij het toepassen van kringlooplandbouw (extra) verdiensten te genereren. Door efficiënt te zijn als ondernemer en door kritisch te kijken naar elk onderdeel van je eigen bedrijfsvoering.
Jan Willem Erisman, hoogleraar Milieu en duurzaamheid aan Leiden Universiteit, verbaast zich over de grote hoeveelheden uien die er verbouwd worden. “Als ik door Flevoland rij zie ik eindeloze akkers met uien. Dat betekent dat er op hetzelfde moment een berg uien op de markt komt, waardoor de prijs zakt. Waarom doet iedereen op hetzelfde moment uien? Vanuit economisch perspectief zou ik met mijn collega-boeren om tafel gaan en afspraken maken wie wanneer welke gewassen op het land zet. Het is sowieso goed om naar een bredere vruchtwisseling te gaan om de bodem gezond te houden.” Minister Schouten van LNV wil deze samenwerking tussen boeren ook makkelijker maken, zegt zij in haar visie op kringlooplandbouw.
Zo kijkt akkerbouwer Jan Willem Bakker uit het Friese Munnekezijl bewust naar wat zijn collega’s in de buurt verbouwen. Hij past zijn bouwplan en bedrijfsstrategie daar op aan. Bovendien neemt hij groenbemesters op in dat bouwplan, wat als voordeel oplevert dat de nutriëntenhuishouding in de bodem verbetert. Dit werkt op de langere termijn opbrengstverhogend.
Juiste advies?
Alex Datema, voorzitter van BoerenNatuur, raadt boeren aan met een kritisch oog te kijken naar de adviseurs die op hun bedrijf komen. Hij adviseert iedere boer om na te gaan in hoeverre de adviezen en producten van de adviseurs passen bij hun stappen richting kringlooplandbouw. “De adviseurs die bij boerenbedrijven over de vloer kwamen, zijn feitelijk verkopers die geen enkel belang hebben om iemand uit te leggen waarom het verstandig is minder kunstmest of chemie te gebruiken.” Steeds meer boeren zijn geïnteresseerd in het verminderen van gewasbeschermingsmiddelen door ze preciezer te gebruiken. Bij precisielandbouw krijgen planten (of dieren) met behulp van technologie heel nauwkeurig die behandeling die ze nodig hebben. Lees bij het thema Technologie meer over precisielandbouw.
Het inzetten van natuurlijke ziektebestrijding met behulp van specifieke bacteriën en schimmels kan ook schelen in de kosten. Zo bespaart akkerbouwer Peter Harry Mulder uit het Groningse Muntendam 1900 euro per jaar door het toepassen van natuurlijke gewasbescherming.
Allemaal insecten en bijen, zweefvliegen en hommels, het was een drukte van belang!’
Kennis uit onderzoek
Bij Wageningen University & Research wordt op verschillende niveaus nagedacht welke economische gevolgen een overstap naar kringlooplandbouw heeft voor de bedrijfstak als geheel en voor de individuele agrarisch ondernemer.
Sociaal econoom Bert Smit van WUR onderzoekt wat de gevolgen zijn voor het inkomen van akkerbouwers als zij de transitie maken van gangbaar naar kringloop. Hij kijkt specifiek naar hoe de akkerbouwer de cruciale periode overleeft in die transitie, als hij wel uitgaven doet maar geen inkomsten heeft.
‘Boeren hebben niet genoeg aan onderzoeksresultaten. Ze willen ook zien hoe kringlooplandbouw in z’n werk gaat’
Praktijk
Bij de omschakeling naar een nieuwe teelt of teeltmethode gaat dat in het begin ten koste van je inkomen. Een sector die ervaring heeft met omschakelen is de biologische landbouw. Onderzoeker Bert Smit van Wageningen University & Research in gesprek met akkerbouwer Jur Veenink (Flevoland), over hoe een biologische boer in omschakeling dat aanpakt.
Eerste stappen
Wat zijn de eerste stappen die een boer kan nemen in de omschakeling naar kringlooplandbouw die geld besparen en/of geld opleveren?
- Schakel een onafhankelijke agrarische bedrijfscoach in om samen de bedrijfsvoering te analyseren. De overheid wil financiële steun voor dergelijke coaching bieden, door middel van innovatievouchers.
- Zoek samenwerking met collega’s in de buurt om grondstoffen en reststromen uit te wisselen.
- Denk eens na over uitbreiding van de bedrijfsactiviteiten. Onderzoeker Dirk van Apeldoorn van Wageningen University & Research: “In het Oldambt in Groningen zit een graanboer die hoogzits heeft geplaatst langs zijn akkers. Deze boer biedt de bankjes aan aan mensen die willen genieten van wuivende graanvelden. En ondertussen serveert hij een drankje en een hapje. Geen risotto maar een ‘grisotto’. Dan verkoop je dus beleving. En dan wordt dat graan heel veel waard.”
Verdienvermogen
De overgang naar een bedrijfsvoering waarbij kringlooplandbouw centraal staat, gaat niet van vandaag op morgen. De overgang vergt inspanningen en investeringen, bijvoorbeeld in het vergaren van nieuwe kennis en in andere machines en inputs, of in nieuwe bedrijfsplannen. Toch is het mogelijk om op korte termijn al een financieel verschil te maken.
- Minder gewasbeschermingsmiddelen- en kunstmestaankoop levert een besparing op.
- Niet-kerende grondbewerking (NKG). Niet meer ploegen van de percelen bespaart tijd en geld.
- Aansluiting bij een collectief kan financiële voordelen opleveren. Bijvoorbeeld afspraken met provincies of natuurorganisaties over agrarisch natuurbeheer. Tarieven waarvoor de akkerbouwer in aanmerking kan komen zijn hier te vinden.
- Varieer in gewaskeuze. “We verbouwen gewassen om economisch rendement te draaien, daar hebben we de gewassen op gekozen. Wij verbouwen bloemkool, dat vind je vooral in de kop van Noord Holland. En met knolselderij zijn wij zo’n beetje de enigen in Groningen en Friesland”, aldus akkerbouwer Jan Willem Bakker uit Friesland.
- Verdiep je in de mogelijkheden van precisielandbouw. Hierdoor kan de oogst per gewas toenemen. “Robotisering van de landbouw heeft een enorme potentie. Op dit moment moeten de gewassen in een keer geoogst worden. Rijp en onrijp. Daarmee gooi je een deel van je productiepotentieel weg. Als je bijvoorbeeld spruiten per stuk zou kunnen oogsten kan je de opbrengst wel drie keer zo hoog maken”, zegt onderzoeker Dirk van Apeldoorn van Wageningen University & Research. Meer info over de verschillende mogelijkheden van precisielandbouw Meer info over robotisering in de akkerbouw Meer info over precisielandbouw in de praktijk
- Verkoop van agrarische producten aan huis. Het combineren van agrarische productie en met het leveren van diensten aan de samenleving zoals boerderijwinkels en agrotoerisme.
- Aanbieden van diensten, zoals het uitvoeren van beheerstaken voor natuurorganisaties als Natuurmonumenten en provinciale landschappen. Onderzoek of je bedrijf in aanmerking komt voor subsidie voor agrarisch natuurbeheer. Sluit je daarvoor aan bij een boerencollectief. Of het een verdienmodel is hangt af van de bedrijfsomstandigheden. Inmiddels zijn er al tienduizend boeren die aan agrarisch natuurbeheer doen. In totaal gaat het om 100 duizend hectare gras-, akker- en waterland. Meer over boerencollectieven in het hoofdstuk Biodiversiteit.
- Een potentieel verdienmodel waar veel over gesproken wordt, is CO₂-opslag in de bodem. De mogelijkheden hiervan worden momenteel onderzocht, onder andere door Peter Kuikman, projectleider van de klimaatpilot Bodem van Wageningen University & Research.
Inhoud Kringlooplandbouw
Wil je meer weten over de verschillende aspecten van kringlooplandbouw? Klik dan op een van de onderwerpen hiernaast.
Centraal verhaal
Bodem
Verdienvermogen
Reststromen
Biodiversiteit
Robuuste Teeltsystemen
Mest
Gebiedssamenwerking
Water
Boer-Burger verbinding
Technologie